Yumurta dondurma işlemi kadın yumurtalarının ileride kullanılmak üzere saklandığı ve kadın doğurganlığının korunmasının sağlandığı bir işlemdir.
Biolojik çalışmaların başarılı sonuçları yumurtanın ortamına eklenecek koruyucularla donma ve çözünme sonrası yumurtanın canlılığının ve fizyolojik etkilerinin devamlılığını sağlamıştır. Fertilitenin korunması konusunda ve yumurta saklanması konusunda ilk izinler kanser hastaları için sağlık bakanlığınca verilmiş daha sonra yumurtalık rezerv problemi yaşayan hastalar için genişletilmiştir.
Kanser hastalarında fertilitenin korunması hakkında yaptığımız çalışma dünya literatüründe önemli yer bulmuştur. (Ovarian response to stimulation for fertility preservation in women with malignant disease: a systematic review and meta-analysis.Friedler S, Koc Onder, Gidoni Y, Raziel A, Ron-El R.).
Bu yazımızda yumurta dondurma nedir?, neden yumurta dondurmak gerekir?, işlem nasıl yapılır?, kimlere ve ne zaman yapılır?, süreç nasıl işler?, yumurta dondurmanın riskleri nelerdir soruları için bilgi vermeyi amaçladık. Yazımızın devamında yumurta dondurma hakkında merak edilenleri bulabilirsiniz.
Yumurta ve embriyo dondurma günümüzde tüp bebek uygulamaları için vazgeçilmez olmuş bir işlemdir. Dünya çapında dondurulmuş ve çözünmüş yumurtalardan çok sayıda gebelik elde edilmektedir. Embriyo ve sperm dondurulmasından sonra yumurta dondurma çalışmaları yoğunlaşmıştır.
Yumurtayı sıfır derecenin altındaki sıcaklıklara soğuturken canlılığının ve fizyolojik özelliklerinin korunması amaçlanır. Yumurta vücudun en büyük hücresidir ve yüksek oranda su içerir. Dondurmanın buz kristallerine yol açarak yumurtaya ağır hasar vermesi riski vardır. Yüksek teknoloji ürünü koruyucu sıvılarla bu risk en aza indirilmiş, sağlıklı donma ve çözülme uygulamaları günlük pratiğe girmiştir.
Yumurta dondurmanın kadının üremesinin korunmasına ve tüp bebek işlemlerinin başarısına büyük katkısı vardır. Yumurta dondurma ihtiyacı duyulan durumlar şunlardır.
Kadınlarda yumurta dondurma başarısını etkileyen faktörler şunlardır:
Yumurta hücresinin dondurulması işleminde 0 derecenin altında sıcaklıklarda hücrenin biolojik aktivitesi durdurulurken, canlılığının ve fizyolojik yeterliliğinin korunarak ileride kullanılmak üzere saklanması amaçlanır. Bir hücreyi 0 derecenin altına inecek şekilde soğutmak insan hücreleri için normal bir durum değildir.
Hücrede bulunan yüksek miktardaki suyun donarak kristalleşmesi hücreye geri dönüşümü olmayan hasarlar verebilir. İnsan yumurta hücresinin olgun formu olan metafaz 2 (m2) oositler büyük hacimleri, yüksek sıvı içeriği ile dondurulmaya ve zarar görmeye çok hassastır.
Biolojik tekniklerde ki gelişmeler ve ortama eklenen koruyucular ile yumurtaların hasar görmeden dondurulmasını ve çözülmesini sağlamıştır. Yumurta hücresi vücudun en büyük hücresidir. Yüzey alanının hacme oranı düşüktür ve çok miktarda su içerir. Bu hücresel özellikleri nedeniyle dondurma işlemine çok hassastır.
Yavaş dondurma teknikleri 1980 lerde uygulanmaya başlanmış yıllar içinde donduktan sonra çözündüğünde canlı gelen hücre oranları %70-80 lere kadar yükselmiş, 2007 de vitrifikasyonun tanımlanmasından sonra yerini yavaş yavaş bu tekniğe bırakmıştır.
Vitrifikasyon iki basamakta kullanılan özel solüsyonlarla hazırlanan yumurtanın özel dizayn edilmiş yumurta taşıyıcı yapraklar üzerinde kısa süre içerisinde -196 derecelik sıvı nitrojene sokulması işlemidir.
Vitrifikasyon işlemi embriyoloğun özel eğitimini gerektirir. Yavaş dondurma gibi makine içerisinde programlanmış bir şekilde yapılmaz. Embriyoloğun teknik bilgi ve tecrübesine bağımlıdır.
Vitrifikasyonda buz kristal oluşum riski yoktur. Bu risk yavaş dondurma tekniğinde önemli bir sorundur. Vitrifikasyon, yavaş dondurma ile karşılaştırıldığında çok hızlı bir tekniktir.
Yumurta dondurma işlemi başlangıçta sadece kanser hastalarında alacakları kemoterapinin üreme hücrelerine yapacağı toksik etkisinin önlenmesi amacıyla yapılmıştır. Günümüzde sağlık bakanlığının uygulamaları ile düşük yumurta rezervi olduğunun Kan hormon ve AMH (antimüllerian hormon) testleri ile doğrulandığı hastalarda çıkarılacak doktor raporu sonrası uygulanmaktadır.
Yumurta dondurma işlemi yapılacak kadın yaşı 35 in üzerine çıkmaya başladıkça yumurta kalitesindeki düşüşe bağlı olarak dondurma ve çözme işleminden geriye dönen sağlıklı yumurta oranı azalmaktadır. Yüksek başarı için yapılması gereken yumurta rezervi iyice düşmeden ve yaş ilerlemeden yumurtanın alınıp dondurulmasıdır.
Yumurta dondurma işleminde yumurta toplamaya kadar yapılacak işlemler normal tüp bebek siklusundan farklı değildir. Yumurtalıktaki yumurta kesecikleri (folikül) ilaçlarla uygun büyüklüğe getirildikten sonra yumurta toplama iğnesi ile transvaginal ultrason yardımıyla foliküllerin içine girilir ve oositler toplanır.
Yumurtalar 4-5 saatlik dinlenmeye alındıktan sonra etraflarındaki granülosa hücreleri temizlenir ve metafaz 2 oosit adı verilen olgun yumurtalar seçilir. Dondurma işlemine yeterli olgunluğa erişmiş yumurtalar alınır.
Yumurta dondurma sürecinde yumurta toplamaya kadar geçen süreç normal tüp bebek sürecinden farklı değildir. Yumurtalar toplandıktan sonra olgun yumurtanın seçimi, iki aşamalı olarak koruyucu sıvılar ile yumurtanın işlem görmesi ve ardından özel dizayn edilmiş bir malzeme üzerinde -196 derecelik sıvı azot içine yerleştirilmesi işlemidir.
Yumurta dondurmanın tüp bebeğin rutin risklerine ek olarak getirdiği riskleri değerlendirecek olursak en önemli risk yumurtanın işlem sırasında hasar görmesidir. Doğru teknik ve süre içerisinde korucularla işlev gören yumurtalarda bu risk minimuma iner.
Son yıllarda kullanılan oosit taşıyıcı sistemler açık sistemler olup sıvı azot ile yumurtanın hızlı temas etmesini sağlar. Buradaki en önemli risk sıvı azottaki enfeksiyonun yumurtayı etkileme olasılığıdır. Sıvı azotta enfeksiyon yaratan etkenler gösterilmiştir.
Yumurta toplama işlemi anestezi altında vajinal yoldan yapılan cerrahi bir işlemdir. Hastanın ameliyat günü ve ertesinde pıhtılaşma önleyici ilaçlar alması önerilmez, işlem sonrasında antibiotik ve ağrı kesici kullanımı önerilir. İşlem anestezi altında yapıldığı için hastanın 1-2 saatlik bir dinlenme sürecine ihtiyacı olabilir.
Yumurta toplama işlemi rutin olarak vajinal yoldan transvaginal ultrasona monte edilen yumurta toplama iğnesi ile yapılır. Karından yapılacak işlemde barsak ve mesane zedelenmesi riski olacağı için tercih edilen bir yöntem değildir.
Yumurta toplamı işlemi vajinal yoldan yapılacağı için eğer zar yapısı ultrason girişine izin vermiyorsa kızlık zarının açılmasını gerektirir. Karından yapılan yumurta toplama işleminin organ yaralama riski büyüktür, bu nedenle çok tercih edilmez.
Yumurta dondurma fiyatı tüp bebek takibinin yapıldığı sağlık merkezine, yumurtanın toplandığı tüp bebek laboratuarına veya hastaneye, kullanılan ilaç miktarına göre değişiklik göstermektedir.
Yumurta dondurma işlemini yumurta rezervi yada klinik hastalık şartları nedeniyle rapor almış hastalarda anlaşmalı olduğumuz tüp bebek merkezlerinde gerçekleştirmekteyiz. Yumurta toplamaya başvuran hastaların sağlık bakanlığı tarafından belirtilen hastalıkları ve bunu belgeleyen raporları mevcutsa ilk adetle başlayan takip süreci iki hafta içinde yumurtanın toplanıp dondurulması ile son bulmaktadır.
Dondurulan yumurtalar yasa gereği 5 yıl kadar saklanabilir.
Yumurta toplamada yaş değil azalan yumurta rezervi ön plandadır. Yumurta rezervini gösteren Antimüllerian hormon (AMH) rezervi gösteren önemli bir parametredir. Bunun azaldığı durumlarda rapor çıkarılarak hızlı bir dondurma sürecine girilebilir.
Yumurta dondurma kadının üreme potansiyelinin korunmasında önemli rolü olan bir uygulamadır. Kanser veya erken yaşata yumurta rezerv kaybı nedeniyle gebelik şansını kaybedecek kadınlar için büyük bir umuttur.
Yumurta dondurma yumurtalar toplandıktan sonra dondurma işlemine tabi tutulduğu için normal tüp bebek işleminden biraz daha pahalıdır.
Yumurta toplamada başarı oranı hastanın yaşına, gelen yumurtanın kalitesine ve işlemin yapıldığı laboratuar standardlarına göre değişkenlik göstermekle birlikte yumurtanın canlı geri dönüş oranları %80-85 dir. (6-11).
